De geschiedenis van Argentinië

november 17, 2016

De roerige geschiedenis van Argentinië heeft in alle opzichten een stempel gedrukt op het land.

Van de Nederlandse nieuwsmedia ken je vast enkele historische momenten: het wereldkampioenschap voetbal in 1978, de oorlog om de Falklandeilanden in 1982 tegen Groot-Brittannië. En uiteraard, toen Maxima trouwde in 2002 ging de aandacht ineens uit naar de rol van haar vader tijdens de militaire dictatuur van Videla vanaf 1976.

Wat zijn de meest kenmerkende gebeurtenissen uit de Argentijnse geschiedenis?

Spaanse overheersing

Op het Argentijns grondgebied leefden zo`n twintig verschillende inheemse volkeren. De meerderheid van de inheemse volkeren was in het noordwesten van het land te vinden, waar tot op de dag van vandaag de lokale culturele tradities nog in stand worden gehouden. De Spanjaarden, onder leiding van Pedro de Mendoza, poogden in 1536 een eerste nederzetting te stichten waar nu Buenos Aires is. Echter door wilde honden, plagen en weinig eten werden ze verdreven en zetten ze hun reis voort naar het noorden waar ze de stad ‘Concepción’ in Paraguay vestigden. Een tweede poging werd ondernomen in het jaar 1548 onder leiding van Juan de Garay, dit keer kwam het wel tot een nederzetting welke ‘Santa María del Buen Ayre’ genoemd werd, deel van het onderkoninkrijk ‘alto Peru’.

Buenos Aires kon al snel uitgroeien tot een belangrijke haven, er was echter één probleem; de Spanjaarden verplichtten de inwoners van Santa María del Buen Ayre tot het gebruik van de haven van Lima. Echter de vaarweg vanaf Europa naar Lima was veel langer en duurder, met als gevolg dat de zwarte handel vanuit de haven van Buenos Aires groeide.

Na bijna drie eeuwen nam de drang naar onafhankelijkheid sterk toe in dit gedeelte van het onderkoninkrijk. Wat hierop van grote invloed is geweest, was het nieuws van de verovering van het Spaanse koningrijk door Napoleon. Dit heeft de Argentijnen sterk aan het denken gezet, met de belangrijkste vraag hoe zij zomaar als land zijnde overgedragen konden worden. Deze vraag versterkte de wil naar onafhankelijkheid. Toen de Spaanse koningen weer aan de macht kwamen was dit gevoel zo sterk geworden dat een ommeslag onvermijdelijk was. Op 25 mei 1810 tijdens de Mei-revolutie werd de wil tot onafhankelijkheid duidelijk kenbaar gemaakt en na 6 jaar werken en strijden werd Argentinië op 9 juli 1816 officieel onafhankelijk verklaard. Dit gebeurde onder leiding van José de San Martín die later ook heeft bijgedragen aan de onafhankelijkheid van Chili en Peru.

Onafhankelijkheid, welvaart en immigratie

Tijdens de 19e eeuw werkte Argentinië zich op naar een land met een hoog welvaartsniveau, het werd zelfs het Parijs van Zuid-Amerika genoemd. Dit werd bereikt onder leiding van een aristocratische regering die zijn beleid op 3 pilaren had afgestemd: landbouw, export en immigratie. Daarnaast werden er grote investeringen gedaan door de Britten, voornamelijk in treinen en het netwerk. In 1880 is er een immigratie politiek opgezet die grote consequenties heeft gehad voor Argentinië, zelfs zo sterk dat dit vandaag de dag nog merkbaar is in het dagelijkse leven. Deze immigratie politiek liep parallel met de industriële revolutie in Europa en richtte zich voornamelijk op boeren. De regering deed de belofte dat men bij aankomst in Argentinië, grond en werkmateriaal zou krijgen. Dit bleek echter grotendeels een fabel te zijn en vele immigranten kwamen niet verder dan de arme havenwijk La Boca. De miljoenen, voornamelijk Zuid-Europeanen die naar Argentinië zijn gekomen, hebben met hun grote verscheidenheid aan culturen de Argentijnse samenlevening voorgoed gevormd en kleur gegeven.

In de grote steden is het verleden nog duidelijk zichtbaar: de gebouwen zijn in Italiaanse of Franse architectonische stijl en rijkelijk gedecoreerd. Allerlei Europese gewoontes, kunstvormen en eetculturen zijn overgenomen. Ook de tango komt voort uit deze periode en is ontwikkeld op een Crioolse (Argentijnse) basis door de immigranten die met hun muziek en dans hun melancholie, heimwee en barre levenssituatie uitdrukte.

Perón-Perón!

Tijdens de wereldwijde Grote Depressie van 1929 nam de invloed van fascistische bewegingen en het leger toe. In 1949 lukte het de militairen onder leiding van Juan Domingo Péron de macht te grijpen. Een belangrijke periode brak aan. Vandaag de dag is het ‘Peronisme’ (hoewel uiteengevallen in verschillende takken) nog steeds de meest dominante politieke stroming.

Perón kwam op voor de arbeidersklasse: de belangrijkste industrieën werden genationaliseerd en dankzij de invloed van vakbonden kregen arbeiders veel rechten. Er werd ook voor goedkope huisvesting en recreatie gezorgd voor de arbeiders. Perón zelf was een gepolariseerde figuur: óf je vereerde hem, of je haatte hem. Zijn voorbeeld was de Italiaanse machthebber Mussolini en ook was hij bevriend met andere Zuid-Amerikaanse dictators. Zijn vrouw Evita daarentegen was bij iedereen geliefd om haar charme en haar humane politiek en liefdadigheidsactiviteiten.

Uiteindelijk kwam er een einde aan de voorspoed en werd het leger weer onrustig. Perón vluchtte naar Spanje. In de periode tussen 1955 en 1973 zijn er constante afwisselingen geweest tussen militaire coupes en democratische regeringen. In totaal zijn er 6 militaire coupes geweest in Argentinië gedurende de 20e eeuw. In 1973 haalden de Peronisten Perón terug: hij was voor grote delen van de bevolking een verlosser. De werkelijkheid bleek anders te zijn, de samenleving was in zijn afwezigheid sterk veranderd, en hij kon niet goed inspelen op de nieuwe situatie. De ontevredenheid werd steeds groter, en vooral vanuit linkse hoek was er veel protest. In 1975 is Perón in ambt overleden en zijn (tweede) vrouw, die vice president was, nam het presidentschap op zich. Dit was iets dat ze niet aankon, en de chaos in het land werd steeds groter. In 1976 pleegde de militaire junta van Jorge Rafael Videla een staatsgreep om orde op zaken te stellen, iets wat vele Argentijnen op het moment van de coupe gevierd hebben, niet wetend wat hun te wachten stond.

De Vuile oorlog

Vanaf dat moment dat Jorge Rafael Videla aan de macht kwam, was het over met de vrijheid in het land. Zij die zich tegen de dictatuur uitspraken of daarvan werden verdacht, konden door het leger worden gearresteerd, gemarteld, gevangen gezet, of ze ‘verdwenen’. Het aantal desaparecidos wordt geschat op 30.000. Het was praktisch onmogelijk tegen het militaire bewind te protesteren, onder andere omdat het verboden was op straat samen te komen. Om toch hun protest te uiten, zijn de moeders van de desaparecidos op het plein, genaamd Plaza de Mayo, rondjes gaan lopen om het monument. Dit deden ze al lopend om zo niet opgepakt te worden voor het overtreden van de wet. Ze droegen witte hoofddoeken, deze stonden symbool voor de luiers van hun verdwenen kinderen. Vandaag de dag is de Madres de belangrijkste mensenrechtenorganisatie van Argentinië.

Wereldkampioen in 1978

Het wereldkampioenschap voetbal van 1978 vond in Argentinië plaats, tijdens deze dictatuur. Het evenement werd door de militairen gebruikt om de schijn te wekken dat er in Argentinië geen misstanden plaatsvonden. Het Argentijnse elftal versloeg Nederland in de finale en won zowaar het wereldkampioenschap. Opvallend is dat Johan Cruyff niet aan het toernooi deelnam. Net als een aantal andere spelers weigerde hij in het Argentinië te voetballen, waar in deze periode, onmenselijke gebeurtennissen plaatsvonden.

De Falklandoorlog

De volgende afleidingsstrategie van de junta zou de verovering van de Falklandeilanden (Islas Malvinas in Argentinië) worden. Argentinië verwachtte niet dat England zou reageren en stuurde jonge, ongetrainde soldaten naar de eilanden toe, vaak uitgerust met oorlogsmateriaal van een slechte kwaliteit. Ze hadden de situatie echter volledig verkeerd ingeschat, de beter voorbereide en uitgeruste Britse troepen kwamen naar de Falklands, waar ze de Argentijnen direct versloegen. Het gevolg, vele slachtoffers onder de Argentijnse soldaten.

Democratie en economische crisis

In 1983 werden er voor het eerst weer vrije verkiezingen gehouden en voor het eerst kwam er weer een democratische regering. Het was echter niet makkelijk om het land weer te laten functioneren, met als gevolg een kwakkelende economie en inflatie die zelfs opliep tot 200% per dag. Na de ambsttermijn van 6 jaar won Carlos Menem de verkiezingen in 1989. Behalve een verandering in het wetboek waarmee hij de burgelijke rol van de militairen weghaalde, voerde hij zoveel economische hervormingen door dat het land totaal op zijn kop kwam te staan. De genationaliseerde industrien zoals water, treinen en aardolie- en aardgasreserves werden opgekocht door buitenlandse bedrijven. De peso werd aan de dollar gekoppeld met als gevolg dat de Argentijnen gedurende een aantal jaren in een grote luchtbel van rijkdom leefden. Echter, de dollar begon in waarde te stijgen en het was niet mogelijk de waarde van de peso te stabiliseren. Argentinië kwam steeds dieper in de schulden: de crisis was compleet.

Van dollar naar peso

Het IMF stuurde aan op een devaluatie van de peso. Toen de mensen daarvan hoorden, gingen ze massaal hun geld van de bank opnemen. De economie klapte: het spaargeld dat men wilde opnemen bleek er niet meer te zijn. Er braken rellen uit. Maar liefst vijf presidenten volgden elkaar binnen enkele weken op. Het volk had geen vertrouwen meer in de politiek.

De moeilijke taak om het land weer in het gareel te brengen kwam neer op president Duhalde. Na een jaar droeg hij het stokje over aan Néstor Kirchner, die ondanks protesten van arbeiders en boeren relatief populair is geworden met zijn beleid. Kirchner werd in 2007 opgevolgd door zijn vrouw Cristina Fernández de Kirchner, de eerste vrouwelijke president van Argentinië, in 2015 was zij niet meer herkiesbaar en werd opgevolgd door Mauricio Macri.

Macri sloot meteen deal met buitenlandse schuldeisers om nieuwe investeringen aan te trekken. Het zou “dollars gaan regenen”, die de regering vooral stak in infrastructuur voor het bedrijfsleven: nieuwe snel- en spoorwegen werden aangelegd, terwijl zee- en luchthavens werden gemoderniseerd. Ook de bureaucratie binnen de overheid werd aangepakt.

Met enthousiasme en ondernemingszin zou Argentinië weer een welvarend land worden, meende Macri. Boeren en andere exporteurs kregen belastingverlagingen om meer te produceren. Argentinië moest “de supermarkt van de wereld” worden.

Maar mislukte oogsten gooiden roet in het eten. Voor de investeringen en belastingverlagingen had de regering zich flink in de schulden gestoken, terwijl investeerders razendsnel hun geld uit het land weghaalden waardoor de peso crashte. Alleen een noodlening van het IMF voorkwam in 2018 dat het land failliet ging. De ‘Macrisis’ was een feit.

De Argentijnen, die onder Macri 20 procent van hun koopkracht waren kwijtgeraakt, kozen bij de verkiezingen in 2019 voor een nieuwe president: Alberto Fernández. De linkse Peronist werd vergezeld door een oude bekende: Cristina Fernández de Kirchner (geen familie). Fernández & Fernández proberen nu een nieuw faillissement af te wenden. De sterkste schouders moeten weer de zwaarste lasten gaan dragen. Het zijn vooral exporterende boeren die dollars verdienen en rijke Argentijnen van wie nu een ‘offer’ wordt verwacht.

Reisplannen naar Argentinië?

Vraag hier een vrijblijvend reisvoorstel aan of meld u aan voor de nieuwsbrief en blijf op de hoogte over onze reizen, acties en andere leuke weetjes.